سعید ارزگان | saeedarzegan

از آنجایی که درخت و چوب در بسیاری ادیان دارای قداست خاصی است و تأثیراتی مثبت بر روان آدمی دارد؛ به دنبال طرح و موضوعی بودم که به شکلی، هماهنگ با این ویژگی خاص چوب باشد تا طرح و چوب بتوانند در ترکیبی همگون تأثیر معنوی یکدیگر را تقویت کنند.شاید تأثیر مجاورت بود و شاید هم لطف حضرت دوست که ناخودآگاه به خود گفتم چه کاری بهتر از موضوع مولایم امام رضا (ع). هم کار هست و هم عشق.

سال‌ها بود که اثر نگارگری ضامن آهوی استاد زرین پنجه محمود فرشچیان را می‌دیدم و هر بار تحت تأثیر قرار می‌گرفتم و منقلب می‌شدم، که به واقع اثری تأثیرگذار و شاخص در تاریخ نگارگری است. چه موضوعی بهتر از این اثر نفیس استاد می‌توانست طرح من باشد. این طرح پر نقش و ظریف با موضوع معنوی می‌توانست با روح معنوی و آرام چوب عجین شده و تأثیری مضاعف داشته باشد

کشف راهی متفاوت …

با اینکه سال‌ها در روش‌های رایج در معرق چوب مهارت کسب کرده بودم ولی می‌دیدم که این روش‌ها جوابگوی کاری که می‌خواهم انجام دهم نیست.

معمولاً یکی از مشکلاتی که هنرمندان معرق با آن درگیرند درز و شکاف‌هایی است که مابین چوب‌های کنار هم قرارگرفته می‌ماند. این درز و شکاف‌ها در تابلو نتیجه خطای برداشت الگو و خطای برش اره است و اجتناب‌ناپذیر. عموماً هم برای رفع آن پس از اتمام کار بین شکاف‌ها را با بتونه پر می‌کنند تا منظره بدی را ایجاد نکند.

جدای از ایرادات دیگرِ روش‌های رایج که موضوعات فنی است و از حوصله بحث خارج، به این نتیجه رسیدم که دقت، ظرافت و کیفیتی که مد نظر من است با این شیوه‌ها قابل انجام نیست. این بود که تصمیم گرفتم به هر شکل خودم روشی را برای اجرای هرچه دقیق‌تر کار پیدا کنم. چند ماه ذهنم به هرسو می‌رفت تا چیزی بیابد.

روش‌ها و شیوه‌های زیادی را امتحان کردم اما هر بار در جایی شکست می‌خورد. تا اینکه ناگهان در زمانی مبهم به یک‌باره فکری به ذهنم گذشت. به سرعت به کارگاه رفتم و آن را آزمودم و با شگفتی و خوشحالی دیدم جواب داد. دوباره و در شرایط و مختلف آزمودم. همین بود. روش جدیدی ابداع شده بود که به نظر می‌آمد می‌تواند جوابگوی دغدغه‌های من در پیشبرد کار باشد. و خوشحالی من وصف ناپذیر. خدا را شکر کردم و چیزی درونم گفت که این از عنایات حضرت رضاست.

البته باید گفت که این ابداع شاکله اولیه سبک و شیوه اجرای این اثر بود که به‌مرور تکمیل شد. در‌ طی سال‌های خلق اثر حین انجام کار پیچیدگی‌ها و بن بست های زیادی از نظر فنی حتی با این روش پیش آمد که باعث ایجاد تغییرات، بسط و گسترش این سبک گردید و نهایتاً تبدیل به شیوه‌ای سریع، کارآمد، انعطاف پذیر و بسیار دقیق گردید.

چوب‌هایی از سراسر ایران …

اما همه مسئله این نبود. موضوع مهم‌تر پیدا کردن چوب‌ها بود. تنوع، رنگ بندی و مقدار چوب‌هایی که داشتم بسیار محدود بود و به هیچ عنوان نمی‌توانست پاسخگوی این اثر باشد. از نظر من تمام جلوه و جذابیت معرق چوب به نقش و رنگ چوب‌هاست. دلم می‌خواست زیبایی وصف ناپذیری که خداوند به صورت رنگ و نقوش سحر انگیز در دل درختان نهان کرده را در این اثر به پرده دیدار کشم. نقوشی ظریف و سرشار از روح و انرژی که در جای جای چوب‌ها خودنمایی می‌کنند و آدم‌ها به سادگی از کنار آن‌ها می‌گذرند.

مکان‌هایی برای عرضه چوب‌های معرق در اطراف بود که هر ماه به آن‌ها سر می‌زدم. ولی آن‌ها یکسری چوب‌های رایج را که مورد استفاده زیادی داشت ارائه می‌کردند و شاید مجموع تنوع گونه‌های درختی آن‌ها به ۵۰ گونه هم نمی‌رسید. باید بیشتر در مورد درختان و چوب‌ها تحقیق می‌کردم.

با مطالعات بیشتر و مخصوصاً کتاب “جنگل‌ها، درختان و درختچه‌های ایران نوشته دکتر حبیب الله ثابتی” با بسیاری گونه‌های گیاهی که در اقلیم ایران وجود داشت آشنا شدم و تصمیم گرفتم برای شناخت بیشتر و جمع آوری این گونه‌ها سفر کنم.

من و یک اره موتوری و جاده…

بر اساس راهنمایی کتاب برخی گونه‌ها در شمال کوه‌های زاگرس در منطقه اورامانات و سنندج یافت می‌شد و برخی در مناطق مرکز و برخی در منطقه جنوبی زاگرس. برخی در رشته کوه‌های البرز شمالی بود و برخی جنوبی. برخی گونه‌ها خاص جنگل‌های ارسباران در شمال غرب ایران بود و برخی در کوه‌های هزار مسجد در شمال شرق ایران. کویر مرکزی ایران زیستگاه گونه‌هایی بیابانی چون گز و تاغ و نخل بود و اقلیم بلوچستان و کرمان در جنوب شرقی محل رشد گونه‌هایی منحصر بفردی چون کهور، کلیرو پاپایا و … . از بندرعباس، میناب، قشم، خور آذین و جاسک و جیرفت در جنوب تا شیراز و یاسوج و ایذه در جنوب غرب. از جنگل فندقلو و تالش در شمال غرب تا مازندران و گرگان و بجنورد در شمال به همه این مناطق و طبیعت و اقلیم آن‌ها برای یافتن گونه‌های مختلف درختان سفر کردم.

در هر منطقه با اهالی محلی در مورد درختان بومی منطقه‌شان صحبت می‌کردم و گاهی از آن‌ها اطلاعات جالبی را دریافت می‌کردم. یکی از سؤالاتی که همیشه برایم جذابیت داشت پرسیدن نام محلی آن درخت و گونه خاص در آن منطقه بود. جالب آنکه در اغلب اوقات یک گونه در مناطق مختلف دارای اسامی محلی مختلف بود.

با توجه به اینکه رنگ و نقش هر گونه درخت در اقلیم‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد لذا از هر گونه، بر اساس اقلیم آن چندین نمونه جمع آوری کردم. در طول ۶ سال که در حال انجام ساخت و خلق اثر بودم تقریباً به تمام مناطق و اقلیم‌های ایران نیز سفر کردم که نتیجه آن در این سفرها گردآوری نمونه‌هایی از بهترین رنگ‌ها و نقوش چندین هزار درخت در سراسر ایران و برخی نقاط جهان گردید. نمونه‌هایی از بیش از ۱۵۰ گونه درختی.

گاهی برای یافتن یک نمونه نادر مانند درخت چندل به منطقه رویش آن در حاشیه خلیج فارس سفر می‌شد و گاهی برای تهیه چوبی کمیاب مانند آبنوس مجسمه‌ای از جنس آبنوس خریداری و از چوب آن استفاده می‌شد.

گاهی برای نقشی خاص از چوب، بیش از دو سال در جستجو بودم و صدها چوب و درخت را جستجو می‌کردم و گاهی به صورت تصادفی با رنگ و نقشی از چوب مواجه می‌شدم تکرار نشدنی.

مسلم آنکه اینهمه رنگ و نقش به سادگی بدست نیامد و گنجینه‌ای بکر و ارزشمند از گونه‌های مختلف درختان و درختچه‌های ایران در این اثر جای گرفت. شناسنامه‌ای از درختان کشور چهار اقلیم در دل یک اثر هنری که آن را از حیث تنوع گونه نیز منحصر بفرد می‌نمود.

نکته‌ای که برای خودم ارزشمند است و به رعایت آن معتقدم این است که باوجود استفاده از چوب درخت، در طی تمام سفرهایم به درختی آسیب وارد نکردم و تمام چوب‌ها از درختان خشک شده یا از بخشی از درخت که به حیات آن صدمه نمی زد تهیه شد، مخصوصاً در این اثر که برایم جنبه معنوی داشت و نمی‌خواستم جان درختی را بگیرم.

نقطه شروع

در تاریخ ۷ تیر ماه ۱۳۸۸ اولین قطعه برش خورد. شروع کار مستقیم که زمان پایان آن اصلاً مهم نبود. تنها اهمیت برای من خلق هرچه بهتر و باکیفیت تر اثر بود. در این راه با دو مسئله بسیار مهم روبرو بودم.

اول، با توجه به اینکه رنگ‌های چوب دارای طیف محدودتری نسبت به رنگ‌های شیمیایی هستند؛ به صورتی که پالت رنگ معرق از طبیعت و از دل درختان استخراج می‌شود، در حالی که در نقاشی ،رنگ‌ها به‌واسطه ترکیب به وجود می‌آیند، بنابراین ایجاد هارمونی رنگ‌ها به‌واسطه درک شخصی هنرمند از رنگ‌های موجود چوب‌ها دوباره پایه ریزی شد. دوم، با توجه به این که بافت‌های موجود در چوب جزئی جدا ناپذیر از آن است، لذا کنترل این بافت و نقوش و تأثیر دوگانه‌ای که بر قدرت بخشیدن یا تضعیف عناصر می‌توانست داشته باشد، کار را بسیار پیچیده می‌نمود.

چوب مورد نظر جدای از رنگ، همچنین بایستی دارای بافتی مناسب و ایده آل برای قطعه مورد نظر می‌بود و این کار را سخت می کردکه هردو ویژگی را درکنار هم و در یک قطعه چوب بیابی.

برخی اوقات ساخت قطعه‌ای در حد یک کف دست بیش از یک هفته زمان می‌برد. در مجموع بیش از نیمی از زمان کار در کارگاه صرف تفکر می‌شد. محاسبه و سنجش مسائل مختلف ساخت قطعات و عناصر مورد نظر و تنظیم و تطبیق آن‌ها با چوب. صرف درک زبان چوب.

سؤالاتی از این قبیل بارها و بارها در طی مراحل ساخت در ذهنم مرور می‌شد و برای پاسخ مناسب به آن‌ها زمان‌های زیادی صرف می‌گردید.

اینکه این قطعه با چه ترکیب رنگی شکل بگیرد تا هم خود به تنهایی تأثیر و زیبایی بیشتری داشته باشد و هم در هماهنگی با بخش‌های اطراف و کل اثر؟

بارنگ‌های محدود چوب چگونه ترکیب رنگ‌ها انجام شود تا قطعات در زمینه گم نشود؟

از نظر بصری رنگ و بافت مورد نظر چه حسی را در مخاطب ایجاد خواهد کرد؟

کدام قسمت باید جلوه کند و کدام قسمت باید با تمام زیبایی و ظرافت در کُنج و پنهان بماند و برای این منظور از چه چوب‌هایی استفاده شود؟ و …